Tumat e Kamenices

Tuma e Kamenicës është një nga gropat më të mëdha të njohura deri më tani, në të cilën janë identifikuar 400 varre, mbetje skeletore të 430 individëve dhe më shumë se 3500 objekte. Varret e saj më të hershme i përkasin epokës së bronzit të vonë rreth shekullit XII p.e.s. Kjo tumë ka pushuar së funksionuari rreth mesit të shekullit të 6-të para Krishtit, ndaj ka një histori gati 700-vjeçare. Në këtë tumë konservohen si, unaza e varrit qendror të varrit, grupi i parë dhe i dytë i varreve me strukturë monumentale dhe pjesa tjetër e mbetur pa gërmim, ku mendohet se në atë pjesë të varrit ka edhe 400 varre të tjera. I gjithë veprimtaria kërkimore-shkencore që u zhvillua sipas të gjitha mjeteve bashkëkohore dhe moderne gjatë këtyre fushatave gërmuese në terren u organizua dhe drejtohej nga Lorenc Bejko, Maria Grazia Amore dhe Skender Aliu. Në përfundim të këtyre gërmimeve u vërtetua se përmbledhja e Kamenicës përfaqëson monumentin më të madh me llaç të këtij lloji në raport me 200 tuma të tjera të gërmuara në Shqipëri dhe në zonat e tjera fqinje ballkanike e më gjerë. Varri qendror me të cilin fillon ndërtimi i këtij varri, që daton në bronzin e vonë, shek. 13 të p.e.s i përket një njeriu që ka vdekur rreth të dyzetave. Ky varr nuk kishte inventar, por poshtë tij kishte një gropë të thjeshtë që gjente një tufë eshtrash kafshësh (delesh ose dhish) që tregonin shenja të një ceremonie mortore. Varri qendror i tumës së Kamenicës është i kufizuar në dy byzylykë katrorë, me diametër 13 m, të ndërtuar me gurë të përmasave mesatare. Në zonën brenda kësaj unaze janë vendosur gur gjatë periudhës së bronzit të vonë (1200-1050 p.e.s) dhe 40 varre të tjera.